Του Βασίλη Κοψαχείλη*
Οι παγκόσμιες κρίσεις είναι από τη φύση τους πολυδιάστατες και αγγίζουν κάθε πτυχή της ανθρώπινης δραστηριότητας!
Η πανδημία με τον ιό COVID-19 είναι μια παγκόσμια κρίση. Πρώτο μέλημα είναι η αντιμετώπιση αυτής της κρίσης από ιατρικής – υγειονομικής πλευράς. Η αμέσως επόμενη ανησυχία ωστόσο, αφορά τον εφοδιασμό της αγοράς με τα αναγκαία τρόφιμα.
Ολόκληρη η δομή της παραγωγής, της αποθήκευσης και της διανομής τροφίμων λειτουργεί για δεκαετίες σε ένα παγκοσμιοποιημένο πλαίσιο, που φαίνεται τούτη την ώρα να δέχεται ισχυρό πλήγμα από την πανδημία.
Η Κίνα για παράδειγμα που παράγει και προμηθεύει με βασικά προϊόντα ένα μεγάλο τμήμα της παγκόσμιας αγοράς, τους δυο πρώτους μήνες του 2020 και με την έξαρση του κορωνοιού στη χώρα, εμφάνισε μειώσεις στην εξαγωγική της δραστηριότητα κοντά στο 20%. Και τώρα που φαίνεται να συνέρχεται από το σοκ της πανδημίας, έχουν κλείσει τα λιμάνια των δικών της πελατών για λόγους ασφαλείας.
Μία διάσταση λοιπόν του προβλήματος είναι η ισόρροπη παραγωγή, αποθήκευση και διάθεση των αναγκαίων προϊόντων και κυρίως των τροφίμων στις αγορές και την κατανάλωση.
Το συμπέρασμα που προκύπτει είναι ότι όσες χώρες έχουν εγχώρια παραγωγή και ισόρροπη γεωγραφική κατανομή αυτής της παραγωγής – κυρίως των τροφίμων – θα πληγούν πολύ λιγότερο από εκείνες τις αγορές που περιμένουν από τις εισαγωγές για να συντηρηθούν.
Διότι ακόμη και αν μια χώρα έχει τους πόρους για να συνεχίσει απρόσκοπτα να εισάγει, δεν σημαίνει ότι θα είναι σε θέση η χώρα-προμηθευτής να εξάγει τα αναγκαία προϊόντα. Και το είδαμε αυτό να συμβαίνει με βασικό και κρίσιμο ιατρικό εξοπλισμό. Κανείς δεν εγγυάται ότι αύριο δεν θα μπορεί να επιβληθεί απαγόρευση στην εξαγωγή τροφίμων για λόγους εθνικής ασφάλειας…
Επίσης είναι λάθος όταν μιλάμε για επάρκεια τροφίμων να περιοριζόμαστε στις ποσότητες. Η συζήτηση σε αυτό το θέμα πάει πολύ πιο πέρα, και κυρίως στις τιμές σε σχέση με την αγοραστική δύναμη των καταναλωτών κατά τη διάρκεια της κρίσης και αργότερα.
Οι τιμές των πρώτων υλών και των βασικών τροφίμων δεν καθορίζονται μόνο από αντικειμενικούς παράγοντες και από τα κράτη-εξαγωγείς, αλλά αποτελούν προϊόντα των οποίων η τιμή είναι διαπραγματεύσιμη στα παγκόσμια χρηματιστήρια εμπορευμάτων!
Οι περισσότεροι δε παραγωγοί είναι ιδιώτες που μόνο με τη χρήση έκτακτων και ακραίων εξουσιών μπορούν οι πολιτικές ηγεσίες να τους αναγκάσουν να συνταχθούν πίσω από μια κρατική πολιτική. Το έκανε ο Αμερικανός πρόεδρος για να υποχρεώσει τις μεγάλες βιομηχανίες των ΗΠΑ να φτιάξουν αναπνευστήρες αντί για αυτοκίνητα.
Αλλά επειδή ο επιχειρηματίας ενδιαφέρεται πρωτίστως για το κέρδος, δεν ξεχνάμε τι συνέβη με τους παραγωγούς αγροτικών προϊόντων πριν δυο χρόνια στην γειτονική μας Τουρκία, που είδαν ως χρυσή ευκαιρία της πώληση των προϊόντων τους στο Κατάρ με υψηλή τιμή, αφήνοντας ακάλυπτες τις ανάγκες της εσωτερικής τους αγοράς. Ως αποτέλεσμα, έφτασε ο μέσος Τούρκος καταναλωτής να θέλει το 5% του εισοδήματός του για να αγοράσει τα κρεμμύδια του μήνα…
Άρα, όταν μας διαβεβαιώνουν ότι υπάρχει επάρκεια τροφίμων και ότι αυτή διαρκεί για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, θα πρέπει να δούμε αυτή την επάρκεια σε σχέση (α) με την εκτιμώμενη διάρκεια της κρίσης, και (β) με τις τιμές των τροφίμων όπως θα διαμορφωθούν στην πορεία, καθώς και το διαθέσιμο εισόδημα των καταναλωτών για την αγορά των αναγκαίων τροφίμων.
Διότι ακόμη και αν οι αυξήσεις στις τιμές κάποιων βασικών τροφίμων συγκρατηθούν σε λογικά πλαίσια, μία αδύναμη αγορά ανέργων και ανθρώπων στα πρόθυρα της οικονομικής καταστροφής, πάλι δεν θα μπορεί να έχει πρόσβαση σε τρόφιμα.
Στην Ελλάδα, για παράδειγμα, ο πανικός των πρώτων ημερών της πανδημίας έφερε μια κάθετη αύξηση της ζήτησης για σκληρό σιτάρι.
Ακόμη και αν οι ποσότητες επαρκούν για ικανό χρονικό διάστημα και οι τιμές συγκρατηθούν σε λογικά πλαίσια, τον τελευταίο λόγο θα τον έχει η τσέπη του μέσου καταναλωτή, που είτε χάνει την δουλειά του, είτε πολεμά να επιβιώσει οικονομικά στα πλαίσια μιας εξ αντικειμένου ανύπαρκτης αγοράς.
Με αυτές τις σκέψεις κλείνω το σημερινό μου σημείωμα λέγοντας, ότι η επόμενη ημέρα μετά την πανδημία θα αλλάξει πρωτίστως τον τρόπο που σκεφτόμαστε και αντιδρούμε στη ζωή και στην καθημερινότητα. Θα αλλάξει τον τρόπο σκέψης των υπεύθυνων διαχειριστών σε πολιτικό και παραγωγικό-επιχειρηματικό επίπεδο.
Θα αλλάξει ή πρέπει να αλλάξει τη δομή των αγορών, καθώς και των εργαλείων που μετέρχονται οι κυβερνήσεις για την αποσυμφόρηση των εθνικών αγορών από τιμολογιακές πιέσεις ή οικονομικούς πολέμους εμπορικών ανταγωνιστών. Μην ξεχνάμε ότι μία από τις βασικότερες αιτίες πίσω από το ξέσπασμα της Αραβικής Άνοιξης ήταν η κάθετη αύξηση των τιμών των δημητριακών τα έτη 2010 και 2011 ως αποτέλεσμα κακών σοδιών λόγω της ξηρασίας στα μεγάλα κράτη-παραγωγούς.
Αν αναλογιστούμε πόσα επαγγέλματα αφορούν την παγκόσμια βιομηχανία τροφίμων, την αποθήκευση και την διανομή τους, στην πραγματικότητα μιλάμε για το μισό περίπου της οικονομικής δραστηριότητας του πλανήτη. Και από αυτή την δραστηριότητα εξαρτάται σχεδόν το σύνολο των κατοίκων του πλανήτη, πόσο μάλλον το 60% αυτών που συγκεντρώνονται μέσα και γύρω από τα μεγάλα αστικά κέντρα.
Η ζωή, η ασφάλεια και η τροφή των πολιτών βρίσκονται στην κορυφή των προτεραιοτήτων στα πλαίσια της διαχείρισης μιας κρίσης! Και η κρίση αυτή που βιώνουμε θα μας δώσει πολλά μαθήματα για να αναθεωρήσουμε πράγματα και να οικοδομήσουμε διαφορετικά τις κοινωνίες και τις αγορές μας στο μέλλον.
*Ο Βασίλης Κοψαχείλης είναι Διεθνολόγος